Í fjölmörgum rannsóknum sem hafa verið unnar um ástæður þess að Íslendingar fluttu í stórum hópum til Vesturheims er yfirleitt getið um almenn harðindi á Íslandi, hafís, eldgos í Öskju 1875, skort almennings á jarðnæði og hversu sjálfstæðistilburðir Íslendinga gengu hægt.
Þjóðskjalasafn Íslands varðveitir margvíslegar heimildir sem varða þessa þætti, sérstaklega hvað varðar harðindi og eldgos. Embættismenn rituðu bréf sín á milli, spurðu frétta og reyndu að aðstoða íbúa af veikum mætti.
Bændur í Reyðarfirði fóru ekki varhluta af öskufalli í Öskjugosinu sem hófst í byrjun árs 1875 og stóð fram eftir árinu. Gríðarlegt sprengigos hófst í marsmánuði með svo miklu ösku- og vikurfalli að á sumum stöðum á Jökuldal mældist þykkt öskunnar allt að 20 cm og víða á Norður- og Austurlandi urðu bændur og búalið fyrir miklum búsifjum. Í skýrslu Eyjólfs Þorsteinssonar (1825-1900) bónda að Stuðlum í Reyðarfirði, er getið um margvíslegt tjón hans. Hafði hann sex menn í 36 daga að hreinsa sand af túnum. Búfé þurfti hann að koma í aðrar sveitir, þar til gróður kom upp í heimalandinu og hey ónýttust. Þá gat hann í skýrslu sinni sem hann ritaði í júnímánuði 1876 um annan kostnað þessu samfara:
Skó fata slit fram yfir hið vanalega í stað þess að dugað hafa áður 44 króna virði í plöggum „sokkum, leistum og spjörum“ handa fólki mínu; hafa nú valla endst 66 króna virði, verður þó mismunur á þeim kostnaði.
Taldi Eyjólfur að heildarskaði hans næmi tæplega 2.113 krónum en svo virðist sem stjórnvöld hafi ekki tekið til greina sumar kröfur hans, svo sem um slit á fötum og mátu tjónið á ríflega 954 krónur. Bændur í Reyðarfirði fengu, eins og aðrir á hamfarasvæðnum, úthlutað gjafakorni til að mæta þeim hörmungum sem á þeim dundu en virði þess nam þó engan veginn kostnaðinum sem þær ollu.
Þó heimili í Reyðarfirði hefðu orðið fyrir búsifjum urðu þær yfirleitt ekki til þess fólk þar flyttist úr landi. Eyjólfur bjó áfram á Stuðlum ásamt konu sinni Guðrúnu Jónsdóttur og síðar í Ásunnarstaðastekk í Breiðdal en eitt barna þeirra, Páll, fór til Vesturheims árið 1883 ásamt konu sinni og börnum og settist að í Norður-Dakota en flutti síðar til Saskatchewan í Kanada.
Talið er að Öskjugosið 1875 hafi beint eða óbeint leitt til þess að mikill fjöldi fólks flutti úr Norður-Múlasýslu til Vesturheims. Á hitt ber þó einnig að líta að kuldar og hafís koma sérstaklega illa við það landsvæði og að vegna landþrengsla hafði byggð teygt sig til fjalla og heiða, á staði sem vart voru byggilegir í góðum árum, hvað þá þeim erfiðu.
Heimildir
Sýslumaðurinn og bæjarfógeti Eskifirði OB/1 Eldgosið 1875 og hjálparstarf vegna þess.
Þjóðskjalasafn Íslands
Comments by benedikt